Sztuka monumentalna to specjalna gałąź sztuk pięknych, która wyróżnia się plastycznym lub semantycznym ładunkiem dzieła architektonicznego, a także znaczeniem i wagą jego treści ideologicznych, kulturowych i historycznych. Z reguły są to wielkoskalowe, obszerne i głębokie dzieła przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców i publiczności. Na przykład – mozaika.
Sztuka monumentalna
Prawdopodobnie każdy z was zetknął się ze sztuką monumentalną, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Jeśli przynajmniej raz w życiu podziwiałeś freski, mozaiki, witraże, płaskorzeźby, rzeźby i malowidła ścienne, oznacza to, że sztuka monumentalna już dotknęła twojej duszy. Te dzieła sztuki są tworzone nie tylko dla przyjemności estetycznej. Tworzymy je także w celu przekazania pewnej idei i znaczenia. Mogą być związane z religią, polityką, moralnością lub filozofią. Najczęściej jednak mają znaczenie symboliczne. Odzwierciedlają ducha epoki, idee społeczne, wierzenia i wydarzenia historyczne.
Ta forma sztuki rozwijała się od czasów starożytnych, a nawet prymitywnych i odgrywała szczególną rolę w każdej epoce. Historia tego rodzaju sztuki rozpoczęła się od malowideł ściennych tworzonych przez prymitywnych ludzi i trwała przez całą historię ludzkości. W starożytnym Egipcie i Mezopotamii ludzie uwieczniali w ten sposób bogów i władców. W średniowieczu demonstrowali swoją wiarę i kazania religijne w kościołach i katedrach. A w ostatnim XX wieku sztuka monumentalna grała rolę aktywnego narzędzia dla społecznych, politycznych i filozoficznych poglądów i idei.
Osobliwością tego kierunku jest to, że nie tylko integruje się z przestrzenią, ale także ją uzupełnia. Podkreśla szczególne cechy, styl, funkcję i nadaje całości kompletności. Aby zachować te dzieła sztuki, a przede wszystkim ich ideę, dzieła tego nurtu zostały wykonane z trwałych materiałów (kamień, metal, szkło, ceramika). Obecnie ta forma sztuki zachowuje swoją aktualność i znaczenie.
Mozaika
Mozaika zachowała zabytki przeszłości i stworzyła nowe. Na Ukrainie mozaiki są szczególnie popularną formą sztuki monumentalnej. Tysiące dzieł sztuki zdobią fasady budynków, przystanki autobusowe i wnętrza. Mozaika to rodzaj sztuki dekoracyjnej polegającej na układaniu wzorów lub obrazów na twardej powierzchni wykonanej z kolorowych elementów. Wśród nich znajdziemy różne rodzaje kamieni, szkła, smaltu, płytek ceramicznych, forniru, koralików lub innych twardych materiałów. Prawdziwą sztuką jest stworzenie harmonijnego obrazu z małych elementów, przestrzennego i żywego.
Jednak sztuka ta stała się ostatnio znana za granicą, ponieważ wielu ekspertów z Niemiec i Wielkiej Brytanii zainteresowało się dziedzictwem kulturowym pozostawionym przez ukraińskich artystów monumentalnych. Niestety, na Ukrainie są problemy z zapewnieniem ochrony takich obiektów kultury. Około 40% mozaik już zniknęło, a w czasie wojny liczba zniszczonych mozaik znacznie wzrosła. Chciałabym zwrócić uwagę na niektóre słynne mozaiki stworzone przez artystów ubiegłego wieku.
Mozaika – Kowale teraźniejszości
Mozaika Kowale teraźniejszości zdobi fasadę jednego z budynków Instytutu Badań Jądrowych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Instytut został założony w 1970 roku, a sama mozaika pojawiła się cztery lata później. W 1974 roku. Jest to jedna z największych mozaik w stolicy. Symbolicznie odzwierciedla ona badania naukowe i badania naukowców w dziedzinie energii jądrowej.
Autorami dzieła są artystka Halyna Zubchenko i artysta Hryhorii Pryshedko – ich nazwiska dostrzeżemy w prawym dolnym rogu mozaiki. Chciałabym zauważyć, że prace tych artystów zdobią wiele budynków Akademii Nauk Ukrainy, Pałac Sportu (panorama „Ruch”), Instytut Radiologii i Onkologii („Zwycięstwo”), Instytut Cybernetyki („Mistrzowie czasu”, „Cybernetyczny kwiat”, „Triumf cybernetyki”).
I jest to doskonały przykład na to, jak mozaiki mogą się uzupełniać, nadawać charakter i znaczenie. Każda mozaika tych autorów integruje się ze ścianami budynków. Integruje się także z duszami ludzi. Pokazuje ich cele, siłę, aspiracje, zapisując je w historii swoim wizerunkiem. Przedstawia bowiem dwóch mężczyzn trzymających, prowadzących, studiujących atom w centrum kompozycji. Przekazuje, jak ludzie tamtego okresu chcieli poznać i pracować z najmniejszymi cząsteczkami tego świata.
Mozaika – Triumf cybernetyki
Jednym z najbardziej znanych dzieł Zubchenki i Prishedka jest wspomniany wcześniej Triumf Cybernetyki. Monumentalna mozaika o powierzchni 96 m² na fasadzie szóstego budynku Instytutu Cybernetyki.
Ta wielkoformatowa kompozycja reprezentuje ideę postępu naukowego i technologicznego. W centrum kompozycji możemy dostrzec twarz. Nie tak oczywista i łatwa do zobaczenia jak w poprzedniej mozaice. Składa się ona ze złożonych elementów graficznych, abstrakcyjnych i jasnych, przypominających kafelki komputerowe – symbol połączenia człowieka i technologii, twórczego umysłu i ery cybernetycznej.
Fasada szpitala we wsi Velyki Luchky
Nawet w wioskach możemy zobaczyć takie piękne dzieła stworzone dla ludzi i historii, łączące estetykę z misją społeczną. Chociaż konkretni autorzy tego panelu mogą nie być znani, dzieło to jest cenną częścią kultury wizualnej tamtych czasów i ma znaczenie historyczne i kulturowe jako przykład mozaikowej dekoracji budynków użyteczności publicznej na obszarach wiejskich.
Mozaika – Biały ptak
Szczególne miejsce w ukraińskiej sztuce monumentalnej zajmuje mozaika z kamienia naturalnego stworzona przez wybitnego artystę i dysydenta Opanasa Zalyvakha do wnętrza kawiarni Biały Ptak w Iwano-Frankowsku. Jest to jedyna znana mozaika artysty, która przetrwała do dziś i prawdziwy artefakt ukraińskiego oporu w czasach sowieckich. Stworzona w latach 70. mozaika stała się nie tylko dekoracją, ale także protestem, podnosząc tematy wolności, wewnętrznej godności i duchowego lotu. Wizerunek białego ptaka jest metaforą wolności, czystości i światła przebijającego się przez szarość i przymus.
Mozaika wykonana jest z naturalnego kamienia, co nadaje jej naturalną wytrzymałość, głębię koloru i wagę. Jest harmonijnie połączona z architekturą przestrzeni, tworząc emocjonalnie bogate środowisko. W kontekście radzieckich wnętrz publicznych kompozycja ta wyglądała niezwykle odważnie i niekonwencjonalnie. Dziś Biały Ptak jest nie tylko elementem dekoracyjnym, ale także zabytkiem kultury. Jest to jedno z niewielu zachowanych dzieł ukraińskiej sztuki nieoficjalnej okresu sowieckiego, które zasługuje na szersze uznanie, zachowanie i popularyzację.
Szkoda, że nie można zachować wszystkich mozaik, ponieważ są one wielkim dziedzictwem kulturowym. Znając jednak i pamiętając o dziełach dawnych artystów, możemy przedłużyć ich życie, a także wzbogacić siebie i być może sami stworzyć coś pięknego. Zwróć uwagę na piękno wokół siebie i twórz. Nawet szara ściana w wiosce może zamienić się w kolorowy panel, dzieło sztuki światowej klasy.
Autorka: Daria Romaniuk
Po więcej ciekawych tekstów ze świata kultury zapraszamy tutaj – meteor.amu.edu.pl/programy/kultura
